Η φύλαξη της τεράστιας έκτασης των συνόρων ήταν διαρκής φροντίδα για το Βυζάντιο.
Ιδιαίτερα δύσκολη ήταν η προστασία των ανατολικών συνόρων, που εκτείνονταν από τον Καύκασο ως την Ερυθρά θάλασσα.
Για να αντιμετωπίσει το Βυζάντιο την κατάσταση, τοποθέτησε σε αυτές τις άκρες των συνόρων φρουρούς, τους Ακρίτες.
Σε αντάλλαγμα για τις υπηρεσίες τους, το κράτος τους έδινε δωρεάν χωράφια (στρατιωτόπια), άλογα και όπλα και τους απάλλασσε από φόρους. Έτσι είχαν εγκατασταθεί μαζί με τις οικογένειές τους στα ανατολικά σύνορα και ήταν πραγματικοί "βιγλάτορες", αφού παρακολουθούσαν τις κινήσεις των εχθρών και ειδοποιούσαν έγκαιρα το Παλάτι. Επίσης φρουρούσαν τα περάσματα των συνόρων και εμπόδιζαν τους εχθρούς να λεηλατούν αυτές τις περιοχές
Οι Ακρίτες έγιναν ξακουστοί, πολεμώντας εναντίον των Αράβων για την προστασία των συνόρων. Όταν δεν πολεμούσαν, γυμνάζονταν και βοηθούσαν στην οχύρωση των ακριτικών πόλεων.
Για την ανδρεία τους ο λαός τους εξύμνησε στα ακριτικά τραγούδια, τα οποία μιλούν για τη ζωή τους και τους αγώνες τους και έγιναν η αρχή των δημοτικών μας τραγουδιών.
Ο πιο ξακουστός ήταν ο Βασίλειος Διγενής, που εξυμνήθηκε ιδιαίτερα στο έπος "Βασίλειος Διγενής Ακρίτας"
Παντού όπου άκμασε ο Ελληνισμός(Κύπρος, Κρήτη, Πόντος κλπ) μιλούν για "της γης τον αντρειωμένο", το Διγενή
Τα Ακριτικά τραγούδια , είναι θησαυροί του Ελληνικού πνεύματος που , για δώδεκα αιώνες κοντά , κράτησαν τη μνήμη της θυσίας και του ηρωισμού , εκείνων που στα σύνορα της Βυζαντινής αυτοκρατορίας , πάλεψαν για ν' αποδιώξουν τους Σαρακηνούς , τους Απελάτες , τους Τούρκους , τους Άραβες , βάρβαρους εχθρούς που κούρσευαν , έκαιγαν και σκότωναν .Φρουροί στα σύνορα οι Ακρίτες , πολεμούσαν αδιάκοπα τους επιδρομείς και για τα μεγάλα κατορθώματά τους , γιά τη ζωή τους και τους αγώνες τους , μιλάνε τ' ακριτικά τραγούδια .
Ο λαός μας , αυτά τα τραγούδια , που πρωτοφάνηκαν τον 8ο αιώνα , τα έπλασε και τα ξανάπλασε , γι αυτό και δεν μας παραδόθηκαν στην πρώτη τους μορφή , τα τραγούδησε περήφανα στις υπέρτατες στιγμές του , τα διατήρησε και τα φύλαξε στην καρδιά του πολύτιμα δημιουργήματα .Τ' Ακριτικά τραγούδια , είναι τα πιο παλιά στην λαϊκή μας ποίηση κι' έχουν την αρχή τους στην Καππαδοκία . Με το χρόνο , απλώθηκαν σ' ολόκληρη την Ελλάδα και πολύ καλλιεργήθηκαν στην Κύπρο αλλά και στην Κρήτη, περιοχές που υπέφεραν από τις εποδρομές των Σαρακηνών πειρατών .
Το πάλεμα με το χάρο κι' ο θάνατος του Διγενή , " Ο Διγενής ψυχομαχεί κι' η γη τόνε τρομάσει..." , είναι απ' τα καλύτερα , από εκείνα που μπορούν να χαρακτηριστούν αριστουργήματα του ποιητικού λόγου.
Ο Διγενής ψυχομαχεί...
Ο Βασίλειος Διγενής Ακρίτας είναι ο γνωστότερος από τους ήρωες των ακριτικών τραγουδιών και πρωταγωνιστής ενός έμμετρου αφηγηματικού έργου του 11ου - 12ου αι., το οποίο είναι γνωστό ως Διγενής Ακρίτας ή Έπος του Διγενή Ακρίτα. Θεωρείται το πρώτο γραπτό μνημείο της νεοελληνικής λογοτεχνίας. Σύμφωνα με το μύθο ήταν ένας από τους Ακρίτες, τους φρουρούς των Βυζαντινών συνόρων και είχε το προσωνύμιο Διγενής εξαιτίας της εθνικής καταγωγής του: η μητέρα του ήταν κόρη βυζαντινού στρατηγού και ο πατέρας του εμίρης από την Συρία.
Υπόθεση του έργου
Το έργο ξεκινά με την αφήγηση της ιστορίας των γονέων του Διγενή: πατέρας του ήταν ο εμίρης της Συρίας Μουσούρ, ο οποίος σε μια επιδρομή σε βυζαντινά εδάφη άρπαξε την μοναχοκόρη ενός βυζαντινού στρατηγού. Τα πέντε αδέρφια της κοπέλας συνάντησαν τον εμίρη για να ζητήσουν πίσω την αδερφή τους και, επειδή εκείνος αρνήθηκε να την δώσει, ο μικρότερος από αυτούς μονομάχησε μαζί του και τον νίκησε. Ο εμίρης όμως αρνήθηκε να επιστρέψει την κοπέλα. Την παντρεύτηκε, βαφτίστηκε χριστιανός και εγκαταστάθηκε στο βυζαντινό έδαφος· όταν η μητέρα του τον κάλεσε οργισμένη να επιστρέψει στην πατρίδα του εκείνος την επισκέφτηκε και έπεισε εκείνη και την οικογένειά του να ασπασθούν τον χριστιανισμό. Ένα χρόνο μετά τον γάμο γεννήθηκε ο γιος του ζευγαριού, Βασίλειος.
Ο Βασίλειος είχε δείξει από τα παιδικά του χρόνια τις εξαιρετικές ικανότητες και επιδόσεις του σε ασχολίες όπως το κυνήγι: σε ηλικία 12 ετών έπνιξε δύο αρκούδες και σκότωσε ένα λιοντάρι. Όταν ερωτεύτηκε την κόρη ενός στρατηγού, την έκλεψε με την θέλησή της, επειδή οι γονείς της δεν έδιναν την συγκατάθεσή τους, και ο πατέρας της κοπέλας επέτρεψε τον γάμο μόνο αφού ο Διγενής σκότωσε τους πολεμιστές που έστειλε ο στρατηγός για να τον κυνηγήσουν.
Η συνέχεια του κειμένου αφηγείται τα κατορθώματα του Διγενή που τον έκαναν διάσημο και για τα οποία του απένειμε τιμές ο βυζαντινός αυτοκράτορας. Το μεγαλύτερο τμήμα καταλαμβάνεται από την αφήγηση -σε πρώτο πρόσωπο- των μαχών του Διγενή απέναντι σε έναν δράκο και ένα λιοντάρι που απειλούσε την γυναίκα του και εναντίον των απελατών και της αμαζόνας Μαξιμώς που ήθελαν να την κλέψουν.
Στο παρακάτω ποντιακό τραγούδι, ποια στοιχεία διακρίνεις με τα οποία πίστευε ο λαός ότι οι ακρίτες είχαν υπερφυσικές ικανότητες;
Άκου το παρακάτω τραγούδι, πώς μπορείς να χαρακτηρίσεις τον Διγενή έτσι όπως τον παρουσιάζει; Βρες τα στοιχεία αυτά που δείχνουν αυτό. Τι θέλει να πει η τελευταία στροφή του ποιήματος;
Ο Διγενής και ο Χάροντας
Κωστής Παλαμάς
Μουσική :Μιχάλης Τερζής
Τραγουδάει η Ελευθερία Αρβανιτάκη
Μουσική :Μιχάλης Τερζής
Τραγουδάει η Ελευθερία Αρβανιτάκη
Καβάλλα πάει ο Χάροντας
τον Διγενή στον 'Αδη,
κι άλλους μαζί. Κλαίει, δέρνεται
τ' ανθρώπινο κοπάδι.
Και τους κρατεί στου αλόγου του
δεμένους στα καπούλια,
της λεβεντιάς τον άνεμο,
της ομορφιάς την πούλια.
Και σα να μην τον πάτησε
του Χάρου το ποδάρι
ο Ακρίτας μόνο ατάραχα
κοιτάει τον καβαλλάρη
"Ο Ακρίτας είμαι, Χάροντα
δεν περνώ με τα χρόνια.
Μ' άγγιξες και δε μ' ένοιωσες
στα μαρμαρένια αλώνια;
{Εγώ είμαι η ακατάλυτη
ψυχή των Σαλαμίνων,
στην Εφτάλοφην έφερα
το σπαθί των Ελλήνων.}
Δε χάνομαι στα Τάρταρα,
μονάχα ξαποσταίνω,
στη ζωή ξαναφαίνομαι και λαούς ανασταίνω!" 