Εγκύκλιος Παιδεία: Η ΑΓΙΑ ΣΟΦΙΑ, ΕΝΑ ΑΡΙΣΤΟΥΡΓΗΜΑ ΤΗΣ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗΣ

H Α' Αγία Σοφία θεμελιώθηκε από τον Μεγάλο Κωνσταντίνο αλλά οικοδομήθηκε από το γιο του Κωνστάντιο (337-361). Τα εγκαίνιά της έγιναν το 346.
Η Β' Αγία Σοφία χτίστηκε πάλι από τον Κωνστάντιο προς Ν της πρώτης, στη σημερινή θέση της Αγίας Σοφίας του Ιουστινιανού. Τα εγκαίνια της Β' Μεγάλης Εκκλησίας έγιναν από τον πατριάρχη Ευδόξιο το 360.
Οι ναοί αυτοί υπέστησαν ζημιές κατά καιρούς, καταστράφηκαν από πυρκαγιές. Κατά τη διάρκεια της Συνόδου του 381 επί Θεοδοσίου Α' (378-395) πυρπολήθηκαν από τους αρειανούς. Κατά την εξορία του Χρυσοστόμου από τούς οπαδούς του το 404.
Η Γ' Μεγάλη Εκκλησία είναι έργο τού Θεοδοσίου Β' (408-450). Τα εγκαίνιά της έγιναν το 415.

Κατά τη στάση του Νίκα καταστράφηκαν από πυρκαγιές τόσο η Αγία Ειρήνη όσο και η Γ' Αγία Σοφία του Θεοδοσίου Β'. Μετά την καταστολή της στάσεως ο Ιουστινιανός (527-565) αμέσως αποφάσισε το χτίσιμο της σημερινής Δ' Αγίας Σοφίας επάνω στα ερείπια της βασιλικής

Σε πρώτο πλάνο η Αγία Σοφία του Θεοδοσίου, στη μέση η Δ΄Αγία Σοφία του Ιουστινιανού(537) και στο βάθος η εκκλησία όπως αποκαταστάθηκε μετά από σεισμό και αφού προστέθηκε ο μεγάλος τρούλος(557)

Ο Ιουστινιανός ανέθεσε το χτίσιμο στον μηχανικό Ανθέμιο και στον αρχιτέκτονα Ισίδωρο, από τους μεγαλύτερους στην ειδικότητά τους στην ελληνική Ανατολή με την εντολή να τον σχεδιάσουν έτσι ώστε όμοιος του να μην υπάρχει πουθενά.

Οι δύο αρχιτέκτονες συνδύασαν το ρυθμό της ορθογώνιας βασιλικής και του περίκεντρου ναού με τρούλο. Έτσι γεννήθηκε η βασιλική με τρούλο που επηρέασε την αρχιτεκτονική ως τις μέρες μας.

βασιλική

περίκεντρος με τρούλο

η κάτοψη της Αγίας Σοφίας - βασιλική με τρούλο

Αποτελείται από τα εξής μέρη: το αίθριο,τους δύο νάρθηκες και τον κυρίως ναό.
Το αίθριο είναι αυλή, ορθογώνια με κολόνες γύρω γύρω και με βρύση στο κέντρο(κρήνη) που έφερε την περίφημη επιγραφή "ΝΙΨΟΝ ΑΝΟΜΗΜΑΤΑ ΜΗ ΜΟΝΑΝ ΟΨΙΝ", που διαβαζόταν και αντίστροφα(καρκινική). Σήμερα η επιγραφή δε σώζεται.

Ο ναός χωρίζεται σε τρία μέρη: τα κλίτη
Τέσσερις μεγάλοι πεσσοί(κολόνες) στηρίζουν τον τρούλο και συνδέονται μεταξύ τους με τόξα

Το μήκος του ναού είναι 80,90 μ. το πλάτος 69,5 μ. και το ύψος 55,6 μ. Η διάμετρος του τρούλου είναι 33 μ. και το ύψος του 13,8 μ.

Ο Ιουστινιανός ζήτησε από όσους το επιθυμούσαν να προσφέρουν υλικά και χρήματα για το χτίσιμο του ναού. Έτσι προσφέρθηκαν πολύτιμα μάρμαρα και σπάνια υλικά ενώ χιλιάδες εργάτες και τεχνίτες εργάστηκαν χωρίς διακοπή, έως ότου ολοκληρώσουν το έργο.

Ο ναός άρχισε να χτίζεται στις 23 Φεβρουαρίου 532 και τελείωσε το 537 μ. Χ. στις 27 Δεκεμβρίου.

Περνώντας την πύλη και κάτω από τον τρούλο ο Ιουστινιανός αναφώνησε: "Νενίκηκά σε, Σολομών!"

Είκοσι χρόνια αργότερα δυνατός σεισμός θα καταστρέψει το θόλο και μέρος του ναού αλλά ο Ισίδωρος ανιψιός του άλλου φρόντισε για τη στερέωση του ναού.

Στη ΝΔ πλευρά της Αγίας Σοφίας τοποθετήθηκε και η "κολόνα" του Ιουστινιανού με το χάλκινο έφιππο άγαλμά του.

πλάγια όψη της Αγίας Σοφίας. Διακρίνεται μπροστά και το άγαλμα του Ιουστινιανού

Στα επόμενα χρόνια όλα τα μεγάλα γεγονότα τελούνταν εκεί, όπως στέψεις αυτοκρατόρων, γάμοι αυτοκρατόρων, ανακήρυξη Πατριαρχών κλπ Μετά την άλωση από τους Τούρκους μετατράπηκε σε τζαμί και σήμερα είναι μουσείο.