το μπερεκέτι : τούρκικη λέξη, αφθονία υλικών αγαθών και ιδίως καλή σοδειά.
ο τέντζερης : τούρκικη λέξη, κατσαρόλα συνήθως χάλκινη
σεργιανίζω : τούρκικη λέξη, βγαίνω βόλτα, γυρίζω στους δρόμους χωρίς συγκεκριμένο σκοπό.
ο μαχαλάς : τούρκικη λέξη, γειτονιά ή συνοικία
ο μπαχτσές : τούρκικη λέξη, κήπος, περιβόλι.
η τσακμακόπετρα: τούρκικη λέξη, είδος πέτρας που παράγει σπινθήρες, όταν τη χτυπάμε με ένα πολύ σκληρό αντικείμενο
το καμουτσίκι : είδος μαστιγίου για να χτυπούν τα ζώα για να προχωρήσουν
Το παραπάνω κείμενο είναι απόσπασμα από ένα παιδικό ημερολόγιο, δυο παιδιών, ενός χωριού της Ρούμελης (Στερεά Ελλάδα). Μπορούμε να το χωρίσουμε σε δύο μεγάλες ενότητες. Η πρώτη θα περιέχει τις αγροτικές δραστηριότητες του χωριού και η άλλη τα έθιμα που γίνονταν κάθε χρόνο στο χωριό.
"Δευτέρα 1η Ιουνίου, δηλαδή του Θεριστή, 1950",
"1η Ιουνίου, αργά το βράδυ"
"Πέμπτη 10 Ιουλίου, του Αλωνάρη"
Τον Ιούνιο , ο λαός μας τον λέει και θεριστή , γιατί τότε γίνεται το θέρισμα , η σημαντικότερη , ίσως , δουλειά του γεωργού , τότε αρχίζει να ...σοδεύει , τότε νοιώθει να δικαιώνονται οι κόποι του.
Ο θερισμός πρέπει να γίνει γρήγορα , για το φόβο της βροχής . Θέλει σβελτάδα και προκοπή . Ο λαός , θέλοντας να δείξει πόσο απαιτητική δουλειά είναι , είπε : " θέρος , τρύγος , πόλεμος". Βέβαια , αναφέρεται στην εποχή που θέριζαν με το δρεπάνι , κάτω απ' το καυτερό λιοπύρι, κι όχι στη σημερινή , που οι θεριστικές μηχανές ορμάνε στους κάμπους και θερίζουν χιλιάδες στρέμματα σε μια μέρα . Την εποχή εκείνη , λοιπόν , οι θεριστάδες έπιαναν μια μια αρμαθιά στάχυα και τα θέριζαν με το δρεπάνι , πίσω τους οι γυναίκες τα έδεναν σε δεμάτια χρησιμοποιώντας πάλι στάχυα , σκληρή δουλειά μες το καλοκαίρι !
ο τέντζερης : τούρκικη λέξη, κατσαρόλα συνήθως χάλκινη
σεργιανίζω : τούρκικη λέξη, βγαίνω βόλτα, γυρίζω στους δρόμους χωρίς συγκεκριμένο σκοπό.
ο μαχαλάς : τούρκικη λέξη, γειτονιά ή συνοικία
ο μπαχτσές : τούρκικη λέξη, κήπος, περιβόλι.
η τσακμακόπετρα: τούρκικη λέξη, είδος πέτρας που παράγει σπινθήρες, όταν τη χτυπάμε με ένα πολύ σκληρό αντικείμενο
το καμουτσίκι : είδος μαστιγίου για να χτυπούν τα ζώα για να προχωρήσουν
Το παραπάνω κείμενο είναι απόσπασμα από ένα παιδικό ημερολόγιο, δυο παιδιών, ενός χωριού της Ρούμελης (Στερεά Ελλάδα). Μπορούμε να το χωρίσουμε σε δύο μεγάλες ενότητες. Η πρώτη θα περιέχει τις αγροτικές δραστηριότητες του χωριού και η άλλη τα έθιμα που γίνονταν κάθε χρόνο στο χωριό.
1η ενότητα: Αγροτικές δραστηριότητες
"Δευτέρα 1η Ιουνίου, δηλαδή του Θεριστή, 1950",
"1η Ιουνίου, αργά το βράδυ"
"Πέμπτη 10 Ιουλίου, του Αλωνάρη"
Τον Ιούνιο , ο λαός μας τον λέει και θεριστή , γιατί τότε γίνεται το θέρισμα , η σημαντικότερη , ίσως , δουλειά του γεωργού , τότε αρχίζει να ...σοδεύει , τότε νοιώθει να δικαιώνονται οι κόποι του.
Ο θερισμός πρέπει να γίνει γρήγορα , για το φόβο της βροχής . Θέλει σβελτάδα και προκοπή . Ο λαός , θέλοντας να δείξει πόσο απαιτητική δουλειά είναι , είπε : " θέρος , τρύγος , πόλεμος". Βέβαια , αναφέρεται στην εποχή που θέριζαν με το δρεπάνι , κάτω απ' το καυτερό λιοπύρι, κι όχι στη σημερινή , που οι θεριστικές μηχανές ορμάνε στους κάμπους και θερίζουν χιλιάδες στρέμματα σε μια μέρα . Την εποχή εκείνη , λοιπόν , οι θεριστάδες έπιαναν μια μια αρμαθιά στάχυα και τα θέριζαν με το δρεπάνι , πίσω τους οι γυναίκες τα έδεναν σε δεμάτια χρησιμοποιώντας πάλι στάχυα , σκληρή δουλειά μες το καλοκαίρι !
Ο θερισμός χθες και σήμερα...
Ένα μήνα αργότερα είναι το αλώνισμα. Γι΄αυτό και ο Ιούλιος λέγεται και Αλωνάρης.
Στα παλιότερα χρόνια το αλώνισμα γινόταν με βόδια, αλλά αντικαταστάθηκαν από άλογα γιατί ήταν πολύ δυσκίνητα.
Απλώνονται πάνω στο στρογγυλό αλώνι τα δεμάτια, κόβονται τα δεματικά και σκορπίζονται τα χερόβολα σε όλο το χώρο του αλωνιού. Στο κέντρο του βρίσκεται ο στρίγερος , που είναι ένα χοντρό και γερό ξύλο, συνήθως από πουρνάρι, μπηγμένο στο χώμα και στερεωμένο καλά. Πάνω του δένεται η τριχιά, που κρατά τα ζώα όταν γυρνάνε πάνω στο αλώνι. O αγωγιάτης, έτσι λέγεται αυτός που ακολουθεί τα ζώα στο αλώνι, κρατά μια βίτσα στα χέρια, την χτυπά στον αέρα για να τα φοβίζει και να τρέχουν. Η κίνηση των ζώων γίνεται και προς τις δυο κατευθύνσεις. Το σκοινί του στρίγερου μαζεύεται πάνω του ενώ τα ζώα τρέχουν και έτσι πατούν τα χερόβολα σε όλο το αλώνι απ' έξω προς τα μέσα. Ύστερα τα αλλάζουν. Το ζώο που ήταν απέξω έρχεται μέσα και έτσι το σκοινί απλώνει. Το αλώνισμα συνεχίζεται μέχρις ότου τα χερόβολα γίνουν άχυρο και φυσικά βγει ο καρπός από τα στάχυα. Ύστερα γίνεται το μάζεμα. Η συγκέντρωση του αλωνιού στο στρίγερο σε σωρό. Μετά το μεσημέρι γίνεται το λίχνισμα. Ο αέρας που φυσά βοηθά σ' αυτή τη δουλειά. Με τα δικράνια πετάνε ψηλά το άχυρο για να διαχωριστεί από τον καρπό. Ο αέρας το μεταφέρει στην άκρη του αλωνιού. Χρησιμοποιούν ακόμη τα ξύλινα φτυάρια και φυσικά το δριμόνι (μεγάλο κόσκινο) για το κοσκίνισμα του καρπού. Ο καρπός λιάζεται και αποθηκεύεται στα κασόνια ή στα ματαράτσια (μεγάλα υφαντά σακιά). Έτσι ολοκληρώνεται η επίπονη εργασία του αλωνισμού.
Στα παλιότερα χρόνια το αλώνισμα γινόταν με βόδια, αλλά αντικαταστάθηκαν από άλογα γιατί ήταν πολύ δυσκίνητα.
Απλώνονται πάνω στο στρογγυλό αλώνι τα δεμάτια, κόβονται τα δεματικά και σκορπίζονται τα χερόβολα σε όλο το χώρο του αλωνιού. Στο κέντρο του βρίσκεται ο στρίγερος , που είναι ένα χοντρό και γερό ξύλο, συνήθως από πουρνάρι, μπηγμένο στο χώμα και στερεωμένο καλά. Πάνω του δένεται η τριχιά, που κρατά τα ζώα όταν γυρνάνε πάνω στο αλώνι. O αγωγιάτης, έτσι λέγεται αυτός που ακολουθεί τα ζώα στο αλώνι, κρατά μια βίτσα στα χέρια, την χτυπά στον αέρα για να τα φοβίζει και να τρέχουν. Η κίνηση των ζώων γίνεται και προς τις δυο κατευθύνσεις. Το σκοινί του στρίγερου μαζεύεται πάνω του ενώ τα ζώα τρέχουν και έτσι πατούν τα χερόβολα σε όλο το αλώνι απ' έξω προς τα μέσα. Ύστερα τα αλλάζουν. Το ζώο που ήταν απέξω έρχεται μέσα και έτσι το σκοινί απλώνει. Το αλώνισμα συνεχίζεται μέχρις ότου τα χερόβολα γίνουν άχυρο και φυσικά βγει ο καρπός από τα στάχυα. Ύστερα γίνεται το μάζεμα. Η συγκέντρωση του αλωνιού στο στρίγερο σε σωρό. Μετά το μεσημέρι γίνεται το λίχνισμα. Ο αέρας που φυσά βοηθά σ' αυτή τη δουλειά. Με τα δικράνια πετάνε ψηλά το άχυρο για να διαχωριστεί από τον καρπό. Ο αέρας το μεταφέρει στην άκρη του αλωνιού. Χρησιμοποιούν ακόμη τα ξύλινα φτυάρια και φυσικά το δριμόνι (μεγάλο κόσκινο) για το κοσκίνισμα του καρπού. Ο καρπός λιάζεται και αποθηκεύεται στα κασόνια ή στα ματαράτσια (μεγάλα υφαντά σακιά). Έτσι ολοκληρώνεται η επίπονη εργασία του αλωνισμού.
Το αλώνισμα χθες και σήμερα...
2η ενότητα : Τα έθιμα
"25 Ιουνίου", "15 Ιουλίου"
Τα έθιμα που παρουσιάζονται είναι η "Καλλινίτσα" και τα πανηγύρια.
Η "Καλλινίτσα", γίνεται 25 Ιουνίου για τον Αϊ - Γιάννη τον Κλήδονα, στο δρόμο. Είναι κάποια κοπέλα ανύπανδρη που όλα τα κορίτσια του χωριού την ντύνουν και τη στολίζουν. Είναι η "νύφη" του Αϊ- Γιάννη του Κλήδονα. Την παραμονή του Αϊ-Γιαννιού, οι ανύπανδρες κοπέλες μαζεύονται σε ένα από τα σπίτια του χωριού, όπου αναθέτουν σε κάποιο μέλος της συντροφιάς, συνήθως σε μια κοπέλα της οποίας και οι δύο γονείς είναι εν ζωή, να φέρει από το πηγάδι ή την πηγή το "αμίλητο νερό". Η ονομασία αυτή οφείλεται στο γεγονός ότι η εν λόγω κοπέλα και η συνοδεία της πρέπει να ολοκληρώσουν την αποστολή αυτή, τηρώντας απόλυτη σιωπή. Στα νησιά, το αμίλητο νερό είναι συχνά θαλάσσιο, οπότε και πρέπει να συλλεχθεί από σαράντα κύματα. Επιστρέφοντας στο σπίτι όπου τελείται ο κλήδονας, το νερό αδειάζεται σε πήλινο -ως επί το πλείστον- δοχείο, στο οποίο η κάθε κοπέλα ρίχνει ένα αντικείμενο, το λεγόμενο ριζικάρι. Συνήθως, πρόκειται για κάποιο προσωπικό αντικείμενο, συχνά μάλιστα πολύτιμο. Στη συνέχεια, το δοχείο σκεπάζεται με κόκκινο ύφασμα, το οποίο δένεται γερά με ένα κορδόνι ("κλειδώνεται", παρετυμολογία του κλήδονα που εξηγεί το γεγονός ότι σε μερικά μέρη της Ελλάδας τοποθετείται λουκέτο στο κορδόνι) και τοποθετείται σε ταράτσα ή άλλο ανοιχτό χώρο. Εκεί παραμένει όλη τη νύχτα υπό το φως των άστρων, για να "ξαστριστεί". Οι κοπέλες επιστρέφουν ύστερα στα σπίτια τους. Λέγεται ότι τη νύχτα αυτή θα δουν στα όνειρά τους το μελλοντικό τους σύζυγο.
Στις 24 του μηνός τυχαίνει η ακμή του θέρους, οι θερινές αλλαγές του ήλιου, που είναι μια σημαντική, αλλά μερικές φορές κι επικίνδυνη αλλαγή του χρόνου, κυρίως για τους γεωργούς. Γι’ αυτόν ακριβώς το λόγο ορισμένες συνήθειες των αρχαίων, σχετικές με το θερινό ηλιοστάσιο, διατηρήθηκαν μέχρι σήμερα.
Μια τέτοια συνήθεια είναι κι οι φωτιές τ’ Αϊ -Γιαννιού που άναβαν στους δρόμους, στις 24 Ιουνίου το βράδυ, και πηδούσαν πάνω απ’ αυτές. Το πήδημα πάνω από τις φλόγες ήταν για τους αρχαίους ένα έθιμο καθαρτήριο και «διαβατήριο». Μ’ αυτόν τον τρόπο καθαρίζονταν, με τη δύναμη της φωτιάς, κι έτσι, δυνατοί και καθαροί έμπαιναν στη νέα περίοδο που άρχιζε.
Τα πανηγύρια - το 2ο έθιμο που αναφέρεται στο μάθημα - για τις γιορτές του Ιουλίου γίνονται στις εκκλησίες των αγίων που γιορτάζουν. Ιδιαίτερα περιγράφεται το πανηγύρι του Προφήτη Ηλία που γίνεται στο εκκλησάκι του, στην κορφή του βουνού. Περιλαμβάνει πεζοπορία που αρχίζει από το χωριό και τελειώνει στην κορυφή του βουνού. Το έθιμο συμβολίζει την ιστορία για το πώς έστησε το καλύβι του ο άγιος στο βουνό.
Δραστηριότητα
Όπως παρατήρησες στα παραπάνω, γίνεται μια περιγραφή από πράξεις. Κοινωνικά γεγονότα, εκδηλώσεις και έθιμα.
Ακολούθησε και συ ένα τέτοιο σχεδιάγραμμα, των δυο παραπάνω ενοτήτων και περίγραψε ένα κοινωνικό γεγονός ή εκδήλωση όπως γάμος, βάφτιση, πανηγύρι ή για κάποιο έθιμο που έχεις ακούσει ή έχεις δει, όπως το σπάσιμο του ροδιού, το Χριστόψωμο, των Θεοφανίων, του Σταυρού κλπ
1. Να προσέξεις ώστε η περιγραφή σου να περιλαμβάνει:
Πρόσεξε:
Η περίληψη πρέπει να περιλαμβάνει τις κύριες πληροφορίες του κειμένου αλλά να είναι πολύ μικρότερη του κειμένου.
Όπως παρατήρησες στα παραπάνω, γίνεται μια περιγραφή από πράξεις. Κοινωνικά γεγονότα, εκδηλώσεις και έθιμα.
Ακολούθησε και συ ένα τέτοιο σχεδιάγραμμα, των δυο παραπάνω ενοτήτων και περίγραψε ένα κοινωνικό γεγονός ή εκδήλωση όπως γάμος, βάφτιση, πανηγύρι ή για κάποιο έθιμο που έχεις ακούσει ή έχεις δει, όπως το σπάσιμο του ροδιού, το Χριστόψωμο, των Θεοφανίων, του Σταυρού κλπ
1. Να προσέξεις ώστε η περιγραφή σου να περιλαμβάνει:
- πότε, πού και πώς γίνεται η σειρά των γεγονότων
- ποιοι συμμετέχουν και πώς
- ποια τα στάδια της δουλειάς τους και τι συμβαίνει σε κάθε στάδιο
- ποιο το τέλος
- πώς αισθάνονται τα πρόσωπα για το γεγονός που έλαβαν μέρος
Πρόσεξε:
Η περίληψη πρέπει να περιλαμβάνει τις κύριες πληροφορίες του κειμένου αλλά να είναι πολύ μικρότερη του κειμένου.
