Παρά τα 400 περίπου χρόνια σκλαβιάς οι Έλληνες ανέπτυξαν τα γράμματα και τις τέχνες σε κάποιες περιοχές της Ελλάδας, κυρίως λατινοκρατούμενες.
.jpg)
Η άνθηση της ποίησης και του θεάτρου στην Κρήτη έμεινε στην ιστορία ως κρητική αναγέννηση.
Ο "Ερωτόκριτος" και η "θυσία του Αβραάμ" του Β. Κορνάρου και η "Ερωφίλη" του Γ. Χορτάτζη είναι έργα που διαβάζονται ως σήμερα.
«Ο Ερωτόκριτος» αποτελείται από 10.012 (οι τελευταίοι δώδεκα αναφέρονται στον ποιητή) ιαμβικούς δεκαπεντασύλλαβους ομοιοκατάληκτους στίχους στην Κρητική διάλεκτο. Κεντρικό θέμα του είναι ο έρωτας ανάμεσα σε δύο νέους, τον Ερωτόκριτο (που στο έργο αναφέρεται μόνο ως Ρωτόκριτος ή Ρώκριτος) και την Αρετούσα, και γύρω από αυτό περιστρέφονται και άλλα θέματα όπως η τιμή, η φιλία, η γενναιότητα και το κουράγιο.
Η "Ερωφίλη" είναι τραγωδία του Γιώργιου Χορτάτζη. Είναι η πιο γνωστή τραγωδία της κρητικής λογοτεχνίας. Πρέπει να γράφτηκε περίπου το 1595 (αφού αναφέρεται στην επιδημία πανούκλας που έπληξε την Κρήτη ανάμεσα στο 1592 και το 1595) και εκδόθηκε πρώτη φορά το 1637 στη Βενετία. Το έργο αφιερώνεται στον δικηγόρο Ιωάννη Μούρμουρη, δικηγόρο από τα Χανιά. Είναι γραμμένη σε δεκαπεντασύλλαβο ομοιοκατάληκτο στίχο, με εξαίρεση τα χορικά, που είναι γραμμένα σε ενδεκασύλλαβους σε τερτσίνες (τρίστιχες στροφές).
Η ποίηση και η μουσική καλλιεργήθηκαν και στα Επτάνησα, όπου κατέφυγαν πολλοί Κρητικοί μετά την υποταγή της Κρήτης στους Τούρκους. Οι Επτανήσιοι λογοτέχνες έγραφαν στη γλώσσα του λαού πρωτότυπα έργα κι έκαναν μεταφράσεις έργων των αρχαίων Ελλήνων και Ευρωπαίων συγγραφέων.
Στην ΄Ηπειρο ο Ιωάννης Βηλαράς έγραψε τα ποιήματά του στη δημοτική ενώ στη Βλαχία ο Αθανάσιος Χριστόπουλος έγραψε σε απλή γλώσσα ποιήματα και θεατρικά έργα.
Στην ΄Ηπειρο ο Ιωάννης Βηλαράς έγραψε τα ποιήματά του στη δημοτική ενώ στη Βλαχία ο Αθανάσιος Χριστόπουλος έγραψε σε απλή γλώσσα ποιήματα και θεατρικά έργα.
Όλους τους ποιητές όμως τους ξεπέρασε ο λαός που με τα δημοτικά τραγούδια αναφέρθηκε στους πόθους και τις ελπίδες των σκλαβωμένων Ελλήνων.
Οι περιοχές που διάλεξαν να ζήσουν οι Έλληνες ήταν πλαγιές και απόμερα μέρη. Τα σπίτια τους τα έφτιαχναν μικρά, με λίγα παράθυρα. Αργότερα όμως χτίστηκαν «αρχοντικά» (Πήλιο, Καστοριά, Ύδρα), έγιναν έργα κοινής ωφέλειας (γεφύρια, βρύσες) και μικρά οχυρωματικά έργα (πύργοι Μάνης, καστρόσπιτα και καστροχώρια, κυρίως στα νησιά του Αιγαίου).
Πήλιο
Βάθεια(Μάνη)
Ύδρα
Καστοριά
Στα μεγάλα θρησκευτικά κέντρα της εποχής (Άγιον Όρος, Κρήτη, Μετέωρα κ. ά) χριστιανοί ζωγράφοι παρήγαγαν σημαντικά έργα. Οι κτριότεροι ήταν ο Θεοφάνης, ο Πουλάκης και ο Μιχαήλ Δαμασκηνός.
Σημαντικό έργο για την ελληνική εκπαίδευση παρείχαν οι δάσκαλοι του Γένους.
Οι δάσκαλοι του Γένους ήταν μορφωμένοι,πλούσιοι που πίστευαν πως για να ελευθερωθούν οι Έλληνες έπρεπε να μορφωθούν.Οι δάσκαλοι του γένους ήταν ο Αδαμάντιος Κοραής και ο Κοσμάς Αιτωλός.
Οι δάσκαλοι του Γένους ήταν μορφωμένοι,πλούσιοι που πίστευαν πως για να ελευθερωθούν οι Έλληνες έπρεπε να μορφωθούν.Οι δάσκαλοι του γένους ήταν ο Αδαμάντιος Κοραής και ο Κοσμάς Αιτωλός.
Ο Κοσμάς Αιτωλός γεννήθηκε το 1714 στο Μέγα Δέντρο της Αιτωλίας.Εκεί κοντά στους κληρικούς έμαθε γράμματα.Αργότερα τελείωσε τις γνώσεις του στην Αθωνιάδα σχολή και χειροτονήθηκε ιερομόναχος στη Μονή Φιλόθεου. Ίδρυσε 200(κοινά),δηλαδή δημοτικά και δέκα (ελληνικά) ,δηλαδή γυμνάσια
Έδρες ανωτάτων ελληνικών σχολών(1669-1821)
Σημαντικός δάσκαλος του Γένους θεωρήθηκε ο Αδαμάντιος Κοραής ο οποίος πίστευε ότι μόνο με τη μόρφωση θα μπορούσαν να απελευθερωθούν οι Έλληνες. Γι αυτό φρόντισε ώστε να γίνουν ευρύτερα γνωστοί οι αρχαίοι Έλληνες συγγραφείς.
Στην περόδο των πρώτων χρόνων της Τουρκοκρατίας ανήκει και ο θρύλος των "κρυφών σχολειών".
"Το κρυφό σχολειό" Μουσείο Κέρινων Ομοιωμάτων Π. Βρέλλη(Ιωάννινα)
Περιέγραψε τη σκηνή
Η Εκκλησία πρωτοστατεί στη διάσωση των ελληνικών γραμμάτων με το λεγόμενο "κρυφό σχολειό". Στην πραγματικότητα φαίνεται πως υπήρχε μια μορφή πρωτοβάθμιας παιδείας, που γινόταν με καθαρώς εκκλησιαστική πρωτοβουλία. Σίγουρα η όλη παιδεία επί Τουρκοκρατίας δεν ήταν αποκλειστικά της Εκκλησίας. Ωστόσο η πρωτοβάθμια, τα πρώτα γράμματα, πολύ συχνά ήταν μια διδασκαλία από ιερείς με βάση την Οκτώηχο(που περιείχε τροπάρια που ψάλλονται στην εκκλησία) και άλλα εκκλησιαστικά βιβλία». (Γεώργιος Μπαμπινιώτης)
Γραπτές μαρτυρίες για την ύπαρξη και λειτουργία κρυφών σχολειών (με τη γνωστή έννοια) στον ευρύτερο ελληνικό χώρο δεν έχουν βρεθεί. Είναι πολύ πιθανό, όμως, σε κάποια περιοχή ή περιοχές και για κάποιο διάστημα, οι συνθήκες μόρφωσης να ήταν ιδιαίτερα αντίξοες. Απ’ αυτό το γεγονός γενικεύτηκε η ιδέα του «κρυφού σχολειού».
"Το κρυφό σχολειό"Ο εξαιρετικός πίνακας του Ν. Γύζη
Μπορεί πάλι να υπήρχαν πραγματικά και κάποια λίγα στην Ελλάδα μοναστήρια που να είχαν στα υπόγεια τους κάποιο "είδος" κρυφού σχολειού, όμως, τα σχολεία που είχαν ιδρυθεί σ’ όλο τον ελληνικό χώρο κατά την τελευταία περίοδο της σκλαβιάς, ήταν τόσα πολλά, που η πραγματικότητα αυτή έρχεται σε αντίφαση με την παράδοση του “κρυφού σχολειού”. Σε γενικές γραμμές το βασικά χαρακτηριστικό του σχολείου ήταν ότι λειτουργούσε άτυπα(που δε γίνεται ή που δεν έγινε σύμφωνα με ορισμένους τύπους, κανόνες ή νόμους,δεν είχε θεσμική υπόσταση) στο πλαίσιο της κοινότητας ή της ενορίας. Αυτό δε σημαίνει ότι ήταν “κρυφό”.Τις περισσότερες φορές λειτουργούσε φανερά,αφού κανένας απολύτως λόγος δεν το υποχρέωνε να λειτουργεί κρυφά.
κοριτσάκι διαβάζει, ενώ οι γυναίκες της οικογένειας ασχολούνται με διάφορες εργασίες
