Στο Δισπηλιό, 7 χιλιόμετρα από την Καστοριά, ανακαλύφθηκε τυχαία ο πρώτος λιμναίος οικισμός του 5000 π. Χ. Οι ανασκαφές που έγιναν μέχρι και το 1992, αλλά και το πιστό αντίγραφο του οικισμού, που δημιουργήθηκε στη συνέχεια από εξειδικευμένους επιστήμονες, πλουτίζουν τις γνώσεις μας για την οργανωμένη ζωή στη λίμνη της Καστοριάς, μεταφέροντας μας παράλληλα 7000 χρόνια πριν! Τότε, που, μέσα από τα πασσαλόκτιστα σπίτια εντός ή εκτός της λίμνης, ο νεολιθικός άνθρωπος έχτιζε πολιτισμό θεμελιώνοντας τον πάνω στη λάσπη.
Από το Ελληνικό Οικομουσείο που δημιουργήθηκε το 1992, 500 μ. από το χωριό, προκύπτει μια πιστή αναπαράσταση των συνηθειών και του τρόπου ζωής του νεολιθικού ανθρώπου, ως κυνηγού για την αναζήτηση τροφής, με εξοπλισμό του ένα μυτερό ακόντιο, ένα ξύλινο τσεκούρι και μια δερμάτινη σφεντόνα με πήλινα βλήματα. Ο άνθρωπος, εκείνης της εποχής χρησιμοποιούσε τα κέρατα των ζώων ως σκαλιστήρια για το όργωμα της γης, είχε κοκάλινα αγκίστρια και δίχτυα πλεγμένα από λινάρι, κατασκεύαζε τις βάρκες του από μεγάλους κορμούς δέντρων, χρησιμοποιούσε το δέρμα των ζώων για να ζεσταθεί το χειμώνα, έφτιαχνε τσάπες από γερά κόκαλα αγελάδων και κατασκεύαζε χορδές για τα τόξα του από έντερα γουρουνιών.
Στην όχθη προς το μέρος των καλαμιώνων υπήρχε ο οικισμός. Μερικές καλύβες στέκονταν πάνω σε πασσάλους μέσα στο νερό και οι πόρτες τους ήταν ανοιχτές. Θύμιζαν τις καλύβες της λιμνοθάλασσας του Μεσολογγίου, μόνο που αυτές εδώ ήταν χτισμένες η μια κοντά στην άλλη και επικοινωνούσαν μεταξύ τους καθώς και με τη στεριά με έναν ξύλινο διάδρομο.
Γεμάτος περιέργεια μπήκα σε μια από αυτές, πέρασα το κατώφλι και κοίταξα ερευνητικά γύρω μου. Το σπίτι είχε μόνο ένα δωμάτιο, που ήταν μαζί χώρος διαβίωσης και αποθήκη. Υπήρχαν προβιές απλωμένες στο καλαμένιο πάτωμα, μερικά πήλινα δοχεία και στάμνες ήταν ακουμπισμένα στον τοίχο, ένα μεγάλο καλάθι πλεγμένο από λωρίδες λεύκας βρισκόταν παραδίπλα. Από τα δοκάρια που στήριζαν την αχυρένια σκεπή κρεμόταν ένα μικρό δίχτυ. Σε μια γωνία βρισκόταν η κουζίνα με τα διάφορα σκεύη και τη φωτιά που έκαιγε πάνω σε ένα στρώμα χώματος.
Βγήκα από την καλύβα γοητευμένος και άρχισα να εξερευνώ και τις διπλανές. Μερικές βρίσκονταν ακόμα στα πρώτα στάδια κατασκευής τους, έτσι ώστε μπορούσα να δω τον ξύλινο σκελετό του τοίχου, πάνω στον οποίο κολλούσε η λάσπη. Και οι οκτώ καλύβες ήταν όλες αντίγραφα του προϊστορικού οικισμού που έχει ανακαλυφθεί στη λίμνη της Καστοριάς, στο χωριό Δισπηλιό, λίγα μόλις χιλιόμετρα έξω από την πόλη. "Τις έχουμε αφήσει επίτηδες έτσι σε διάφορα στάδια κατασκευής, για να φαίνεται η τεχνολογία εκείνης της εποχής", μου εξήγησε η αρχαιολόγος που με συνόδευε.
περιοδικό Γαιόραμα, τεύχος 54, Μάρτ. – Απρ. 2003 (διασκευή)
